Αιωνία η Μνήμη !!! Μια αναφορά στο χαλασμό του Κων/νου Βούκουνα

ΣΤΟΝ ΚΗΠΟ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

ΑΠΕΡΙΤΤΟΝ ΜΝΗΜΕΙΟΝ ΕΙΣ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ ΑΙΩΝΙΟΝ ΤΩΝ 5000 ΑΔΕΛΦΩΝ ΜΑΣ ΟΙΤΙΝΕΣ ΕΥΡΟΝ ΤΡΑΓΙΚΟΝ ΘΑΝΑΤΟΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΣΕΙΣΜΟΥΣ ΤΟΥ 1881.

Για τα ιστορικά του χαλασμού έχουν γραφτεί πάρα πολλά. Κάθε επανάληψη μάλλον κουράζει αν δεν έχει κάτι νέο να προσθέσει. Άλλωστε και το μπλοκ μας έχει κατά το παρελθόν φιλοξενήσει σχετικό χρονικό, απλά θυμίζω ότι σει­σμός που συγκλόνισε το νησί στις 22 Μαρτίου / 3 Απριλίου 1881 ήταν μεγέθους 6,3 μονάδων της κλί­μακας Ρίχτερ, από τον οποίο έχασαν τη ζωή τους περί τις 5.000 άνθρωποι και 7.000 τραυματίστηκαν. Μετατράπηκαν σε ερείπια η πόλη της Χίου και πολλά χωριά στο νότιο τμήμα του νησιού. Α­κολούθησαν πολλοί μετασεισμοί, συνολικά μέχρι τις 7 Απριλίου σημειώθηκαν 422 δονήσεις, με μεγα­λύτερο μετασεισμό στις 30 Μαρτίου. Στη συλλογή εγ­γράφων του Κωνσταντίνου Κανελλάκη στη Βι­βλιοθήκη «Κοραής» υπάρχουν τα ευχαριστήρια τριών χωριών της Χίου προς τον πλοίαρχο Εμμανουήλ Π. Ανδρεάδη (αναγράφεται ως: ’Εμμανουήλ Π. Άνδρεάδης, Μανουήλ Π. Άνδριάδης, Εμμανουήλ Π. Ανδριάδης), ο οποίος αρκετές μέρες μετά το φο­βερό σεισμό στάλθηκε επισήμως από Κυβέρνηση, οθωμανική τότε και την Κεντρική Επιτροπή, η οποία είχε συσταθεί για την αντιμετώπιση της κατάστασης, για να ανα­σκάψει στα ερείπια και να ενταφιάσει όσα πτώματα θα εύρισκε. Το κείμενο της Καλλιμασιάς το πιο σωστά συνταγμένο και ορθογραφημένο, περιέχει τα πε­ρισσότερα στοιχεία. Αναφέρεται ο συντάκτης: («Νικόλαος Σουτάκης με τον σχολιασμό υπογραφής: «γράφω και βεβαιώ») φαίνεται να έχει γραφεί σε δύο στάδια, αφού έγιναν δύο φορές έρευνες στα ερείπια. Στην πρώτη σελίδα με ημερομηνία 29 Απριλίου, συντάσσεται το ευ­χαριστήριο, υπογράφεται από εννέα Γέροντες και σφραγίζεται με τη σφραγίδα του χωριού. Τα της δεύτερης έρευνας που ακο­λούθησε γράφονται στην πίσω σελίδα του εγγράφου με ημερομηνία 24 Μαΐου, αθροίζονται τα ευρεθέντα πτώματα και το κείμενο υπογράφουν ο ιερέας και δύο Γέροντες. Η άλλη επιστολή που είναι της Κοινής είναι η συ­ντομότερη, με τα απολύτως απαραίτητα στοιχεία, υπογράφεται από δύο Επιτρόπους και έχει τη σφραγίδα του χωριού, και η τρίτη είναι του Βερβεράτου που είναι ανορθόγραφη, σφραγίζεται και υπογράφεται από επίσης τρεις Επιτρόπους.

Το κείμενο της Καλλιμασιάς :

Ευχαριστήριον

Οι υποφαινόμενοι Δημογέροντες, Επίτροποι και πάροικοι του χωρίου Καλλιμασίας πιστοποιούμεν την Σεβαστήν Κυβέρνησιν Χίου και Κεντρικήν Επιτροπήν ότι ο παρ’ ημών αποσταλείς αξιότιμος Πλοίαρχος Εμμανουήλ Π. Ανδρεάδης προς έκχωσιν και ενταφιασμόν των πτωμά­των εις το χωρίον Καλλιμασίας, εξετέλεσεν το έργον της ανασκαφής μετά μεγίστου ζήλου, δραστηριότητος και τιμιότητος, ευρών δε τα υπό τα ερείπια πλακωμένα και τα δυσωδίαν φέροντα πτώματα, αριθμούμενα κατά την ακριβήν σημείωσίν του εκατόν εξήκοντα εννέα*, ενταφίασεν ταύτα κατά το θρησκευτικόν έθιμον.

Ευγνωμονούντες όθεν προς αυτόν δίδομεν το παρόν όπως τω χρησιμεύση ένθα δη.

Γέροντες Παντελής Καλαμοτούσης

Χ^η Κωνσταντίνος Μελαχρινούδης 

Μπίλος Παναγιώτης Κυρκαντός

Παντλέων Πυκνής

Σταμάτης Σγουρούδης

Στέφανος Καλαμοτούσης 

(;) Ψαλτάκης

(Στην πίσω σελίδα)

Τά όπισθεν πτώματα εκατόν εξήκοντα εννέα (αρ. 169). Εϊη (;) εις δευτέραν περίοδον εξήλθον σώματα τριάκοντα πέντε (35). Κατά την ιδιαιτέραν συμψήφισιν (;) έχει όνομαστί το όλον 204.

Εν Καλλιμασία τη 24 Μαΐου 1881

Οι Γεροντοσύμβουλοι

Εις έλλειψιν σφραγίδος ύπογράφουν

Παπά Ιωάννης Γανιάρις

Χη Κωνσταντής Μελαχρινούδης

Διμήτριος Σταγκούλης

Νικόλαος Σουτάκης (;) γράφω και βεβαιώ

_______________

* Για την ιστορία αναφέρεται ότι στην Καλλιμασιά συνολικά οι νεκροί ανήλθαν στους 425

Στην πορεία της Χίου ανά τους αιώνες καταγράφονται οι παρακάτω σεισμοί:

1..Σεισμός συνέβη το 439 π.X. 

2. Το 17 π.X. ισχυρός σεισμός κατάστρεψε τη Χίο και άλλες 11 πόλεις της Mικράς Ασίας. 

3. Το 1389 μ.X. όπως σημειώνει ο Λέων Aλλάτιος «εγένετο φοβερός σεισμός ώστε χαλασθήναι το πλείστον μέρος του Kάστρου και καταρραγήναι και θραυσθήναι τα οικήματα τα πλείστα αυτού». Eπίσης κατεκρημνίσθησαν πολλαί οικίαι και Nαοί της πόλεως. 

4. Το έτος 1646 ισχυρότατος σεισμός προκάλεσε καταβυθίσεις οικισμών και μεγάλα ρήγματα. 

Πρέπει να σημειωθεί ότι στον όρμο της Eλίντας, στην παραλία Κοντάρι καθώς και στα παράλια του Πυργίου και της Kαλαμωτής διακρίνονται μέχρι σήμερα σπίτια, τοίχοι, λιθόστρωτα, τάφοι και διάφορα άλλα κτίσματα. 

5. O Xίος λόγιος Kων/νος Γορδάτος, στο σύγγραμμά του «περί Σφαιρών» αναφέρει ότι τον Δεκέμβριο του 1738 έγιναν δύο ισχυρότατοι σεισμοί στη Χίο. 

6. Στο αρχείο του βουλευτή Aνδρέα Πολεμίδη που εξέδωσε ο δικηγόρος Παντελής Kοκκάλης περιέχονται τα εξής: «Tην 26ην Iανουαρίου 1809 ήκαμεν μεγάλον σεισμόν. Επίσης από της 1ης Οκτωβρίου 1852 μέχρι της 4ης Οκτωβρίου 1856 εσημειώθησαν 53 εν όλω ισχυρότεραι ή ελαφρότεραι σεισμικαί δονήσεις. 

Μια δόνηση της 13-11-1856 διέσεισε σύμπασαν την πόλιν, της οποίας πολλαί μεν οικίαι κατέπεσαν όλαι δε σχεδόν διερράγησαν ή άλλως εβλάβησαν. Τότε η θάλασσα εισήλθεν μεθ' ορμής προς την ξηράν απωλέσθησαν δε και άνθρωποι». 

7. Κατά τον σεισμό της 23-7-1949 μεγέθους 6,7 Pίχτερ, κατεστράφησαν 49 οικισμοί της Χίου και φονεύθηκαν τρία άτομα

Θα τελειώσει η αναφορά μου για τον χαλασμό με το παρακάτω μοιρολόγι που αποθησαυρίσαμε από τη συλλογή του Κ. Κανελάκη οπού εκεί η λαϊκή μούσα παρουσιάζει την φρίκη του χαλασμού με τον πλέον παραστατικό τρόπο :

Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΤΟΥ 1881

Με την καρδιάν, με την ψυχήν τα χείλη μου θ' ανοίξω

της Χίος την καταστροφή να καλαμογραφήσω .

Στα χίλια οχτακόσια, έτος ογδόντα ένα

παίρνω στο χέρι το χαρτί με την θλιμμένη μπένα, 

τρεμουλιαστά την εκρατώ, την συμφορά.να γράψω,

τον άδικον της θάνατον από καρδίας να κλάψω.

Ήταν ήμερα Κυριακή, στις ’κοσιδυό του Μάρτη,

μέγας σεισμός εγίνηκε, Τσεσμέ και Χίος εχάθη.

Ήταν ή ώρα μιάμιση μετά την μεσημβρία,

άρχίζ' ή Χίος σείεται μ' 6λα της τα χωρία

ακούν την γην μουγκρολογά και πέφτουν τα ντουβάρια, 

πλακώνει νιούς, πλακώνει νιές, πλακώνει παλικαριά.

Μικροί, μεγάλοι τρέχανε στους δρόμους να γλυτώσουν,

κι οι τοίχοι πέφταν πάνω τους και τους καταπλακώνουν

όλοι, φτωχοί και πλούσιοι και καλομαθημένοι,

μέσα στ’ αγιάζι ξενυχτούν, γυμνοί κι ανεζωσμένοι.

όσοι κι αν γλυτώσανε τους θώριες λυπημένους

έκλαιγαν και θρηνούσανε δια τους σκοτωμένους,

κλαίνε οι μανάδες τα παιδιά, και τα παιδιά μανάδες,

Κλαίνε και οι καλόπαντραις για τους καλούς των άντρες. 

Ντηλέγραφος εχτύπησε σ’ όλη την οικουμένη,

σωσετ’ αδέρφια Χριστιανοί, την Χίον την καμένη.

Ευθύς ντηλεγραφήσανε Τουρκίαν και Ρωσσίαν

Γαλλίαν και Αμερική, Προυσσίαν και Άγγλίαν,

και η Αυστρία το μαθεν, Αθήναι κ' ή 'Ιταλία

όλοι εβοηθήσανε την Χίον την αθλία.

Οι σκαπανείς οι Έλληνες ήρθαν και βοήθησαν

με την καρδιά, με την ψυχή όλους υπεράσπισαν

καθώς εστείλαν και γιατρούς, δώδεκα αφ’ τις Αθήνας,

και δωρεάν τα γιατρικά εις τον λαόν τα δίναν.

Διακόσοι ναύται βγήκανε πο μεσ' αφ' τα βαπόργια,

τα σώματα εβγάζανε πο μεσ’ αφ' τα βιράνια

τα λαβωμένα σώματα τα βάζαν στα βαπόργια,

στην Σμύρνην τα πηγαίνανε διά να τα γιατρέψουν.

Αλλουνού χέργια κόφτανε κι' αλλονού τα ποδάργια,

μα κείνα τα μικρόπαιδα, αχού ! τα καημένα,

που ’βγάζαν τα κορμάκια των και ήτανε λιωμένα! ...

Δεν ήσαστε να βλέπετε τι θρήνος που 'χε γίνει,

κορίτσια που σκοτώθηκαν, όμορφα σαν τοις κρίνοι,

όλα βιράνι γένηκαν, τσαρσιά και μαχαλάδες,

άνθρωποι σκοτωθήκανε πεντέμιση χιλιάδες

κ' εννιά χιλιάδες αδερφοί ήτανε λαβωμένοι,

διακόσιοι οι Οθωμανοί στο Κάστρο φονεμένοι,

σαράντα πέντε Τούρκισσαις ήτανε σ’ ένα σπίτι,

και διάβασμα εκάνανε εις την δικιά των πίστη.

Εκεί που εδιαβάζανε οι κατακαημένες

το σπίτι τις επλάκωσε τις κακομουργιαμένες.

Δεν ήσαστε να βλέπετε μες στα νεκροταφεία,

που βάζαν δέκα σώματα αντάμα σ’ ένα μνήμα

άνθρωποι γενναιόκαρδοι τα μνήματα εσκάβγαν,

χωρίς ξεφτέργια και Σταύρο επγαίναν και τους θάβγαν.

Ω Χίος μου περήφανη ! που ήσουν ζηλεμένη,

και τώρα εκατήντησες μαύρη και μαραμένη

Πού έμειναν τα άνθια σου που πα ή ομορφιά σου;

πού πήγαν οι ανθρώποι σου και τα υπάρχοντα σου.

Είκοσι και οχτώ χωρία ξεχωριστ' άφ’ τον Κάμπο

μαζί κι η Χώρα χάλασε και όλος ο Βροντάδος . . .

Εχάλασε και ο Τσεσμές με τόσ' άλλα χωρία,

εγάλασαν τ' Αλάτσατα κι η Κάτω-Παναγία.,

Ω Χίος μου περίφημη! Ανατολής το άστρο,

εχάλασ' η καθέδρα σου, το παλαιό σου Κάστρο !

Θεέ μεγαλοδύναμε! ωχ! κάμε ευσπλαχνία,

λυπήσου τ' αναμάρτητα και τα μικρά παιδία.

Θεέ μεγαλοδύναμε ! και πάψε την οργήν σου

από τον φοβερό σεισμόν και δώσε την ευχήν σου.

Θεέ μεγαλοδύναμε! και πάψε τον θυμό σου.

κι από τον φοβερό σεισμό γλύτωσε τον λαό σου.

Θεέ μεγαλοδύναμε! μεγάλο τα όνομά σου,

φύλλο δεν πέφτ’ άφ' το δεντρί δίχως το θέλημα σου